Publikujemy wyniki szeroko zakrojonych badań dotyczących życia teatralnego w Polsce. Przez wiele miesięcy siedem interdyscyplinarnych zespołów badawczych przyglądało się zmianom zachodzącym w polskim teatrze. Dzięki temu powstała seria unikatowych raportów wielostronnie analizujących skutki pandemii dla całego ekosystemu teatralnego: od instytucji i organizacji teatralnych, przez ich pracowników, artystów oraz publiczność. Efektami tej pracy będziemy dzielić się przez najbliższe tygodnie.
Dlaczego zbadaliśmy polski teatr w pandemii?
Pandemia pokazała kruchość całego systemu.
Obecnie staram się kierować swoje poczynania i plany zawodowe na przeżycie.
Nic już nie będzie takie samo
[cytat z jednej z wypowiedzi z badania „Artystki i artyści teatru w czasie COVID-19”]
Mija rok od momentu ogłoszenia w Polsce epidemii wirusa COVID-19. – Pandemia jest bezprecedensową sytuacją w historii polskiego teatru. W Instytucie Teatralnym staramy się odpowiadać na bieżąco na potrzeby sygnalizowane przez środowisko. Obok różnych form doraźnej pomocy, niezwykle ważnej i bez wątpienia potrzebnej, podejmujemy wysiłek udokumentowania i prowadzenia bieżących badań tego niezwykłego czasu. Celem zainicjowanego w pierwszych miesiącach pandemii projektu badawczego jest uchwycenie wpływu pandemii na środowisko teatralne. Inicjatywa cieszy mnie tym bardziej, że powstała oddolnie, wśród pracowniczek Instytutu, które zaprosiły do realizacji autorskich projektów badawczych wybitnych ekspertów z całej Polski – podkreśla dyrektor Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego Elżbieta Wrotnowska-Gmyz.
Jednym z głównych celów prowadzonych badań było pozyskanie wiedzy, która wpłynie na rozwój osób, teatrów i organizacji, a tym samym może przyczynić się do minimalizacji ryzyka i szkód w przyszłości. Impulsem do zainicjowania prac było opublikowanie przez Bognę Kietlińską ankiety dotyczącej funkcjonowania widowni teatralnej podczas lockdownu. Kilkuosobowy zespół Instytutu Teatralnego (w składzie Maria Babicka, Joanna Biernacka-Płoska, Maria Bogdaniuk, Justyna Czarnota, Krystyna Mogilnicka) przygotował następnie szerszą koncepcję obejmującą zarówno badanie widowni (w tym szczególnej grupy, jaką są krytycy), jak i samych teatrów – publicznych, niezależnych a także amatorskich. Zależało nam na objęciu jak największej liczby obszarów życia teatralnego. Wielogłos badań zapewniło zaproszenie do realizacji przedstawicieli różnych dyscyplin – socjologów, antropologów, ale również ekonomistów – którzy reprezentują ośrodki naukowe w miastach w całej Polsce. Przyczyniało się do niego także połączenie badań ilościowych i jakościowych. – Rozłożenie badań w czasie dodatkowo pozwoliło na przenikanie się i czerpanie z wcześniejszych rozpoznań, dzięki czemu obraz prezentowany w raportach jest jeszcze ciekawszy – wyjaśnia jedna z koordynatorek badań Maria Babicka.
Co nas interesowało?
Zależało nam na stworzeniu komplementarnego programu stanowiącego naukowy ślad i zapis stanu teatru w momencie kryzysu wywołanego pandemią. Wyznaczyliśmy siedem obszarów działalności teatralnej, biorąc pod uwagę zarówno perspektywę publiczności, jak i instytucji (publicznych i niezależnych). Dzięki temu powstały raporty dotyczące:
- strategii i działań instytucji teatralnych w czasie pandemii („W poszukiwaniu strategii. Działania instytucji teatralnych w czasie pandemii. Raport z badania prowadzonego z osobami kierującymi instytucjami teatralnymi w Polsce”; Marek Krajewski i Maciej Frąckowiak, we współpracy z: Kamilem Pietrowiakiem, Waldemarem Rapiorem i Janiną Zakrzewską). Ankieta została skierowana do osób zarządzających ponad 900 podmiotami prowadzącymi działalność teatralną, których dane znajdują się w bazie Pracowni Dokumentacji Teatru im. Barbary Krasnodębskiej Instytutu Teatralnego. Następny etap stanowiły pogłębione wywiady indywidualne. Pytaliśmy o to, w jaki sposób teatry i osoby nimi zarządzające zareagowały na lockdown, co sprawiło im największą trudność, z czym zaś radziły sobie dobrze lub bardzo dobrze;
- sytuacji pracownic i pracowników teatrów („Pracownice i pracownicy teatrów w pandemii. Zawody teatralne w perspektywie antropologicznej”; Michał Bargielski, Anna Buchner, Katarzyna Kalinowska, Katarzyna Kułakowska i Maria Wierzbicka). Zawarte tu analizy pokazały, jak zmieniło się życie pracownic i pracowników poszczególnych grup zawodowych – nie tylko zespołu artystycznego, ale także technicznego, administracji teatru, pracowni rzemieślniczych, działów edukacyjnych, literackich czy biur obsługi widzów. Badanie daje również wgląd w funkcjonowanie środowiska teatru niezależnego. W badaniu wzięło udział ponad 260 osób;
- publiczności teatralnej („Kiedy skończy się kwarantanna i będzie można wrócić do teatru, ja wrócę. Badanie publiczności teatralnej w czasie epidemii koronawirusa w Polsce”; Bogna Kietlińska).W ciągu półtora miesiąca (kwiecień-maj 2020) w badaniu wzięło udział 675 osób. Jego celem było sprawdzenie, czy w czasie pandemii widzowie teatralni korzystają – a jeśli tak, to w jakim zakresie – ze zdalnej oferty teatrów;
- obecności teatrów w przestrzeni online („Obecność teatrów w przestrzeni online w trakcie pandemii”; Anna Buchner, Katarzyna Fereniec-Błońska, Katarzyna Kalinowska, Maria Wierzbicka). Badaczki szukały odpowiedzi na pytania o to, co online daje teatrowi i jak to znaczące doświadczenie go zmienia, a także, co na ten temat sądzi widownia. Problem badawczy został opisany z perspektywy widzów, teatrów i zasięgów internetowych;
- sytuacji artystów teatru („Artystki i artyści teatru w czasie COVID-19”; Dorota Ilczuk we współpracy: Anna Karpińską, Emilią Cholewicką, Ewą Gruszką-Dobrzyńską, Kubą Piwowarem i Ziemowitem Sochą). Raport przyniósł odpowiedzi na pytania m.in. o to, jak radzili sobie oni na różnych etapach pandemii, gdzie szukali pomocy, w jakim stopniu lockdown wpłynął na ich samopoczucie, zdrowie psychiczne oraz plany. W realizowanym pod kierownictwem Doroty Ilczuk na przełomie października i listopada 2020 badaniu wzięło udział 749 osób z całej Polski, a przyjęta metodologia pozwoliła zebrać dane reprezentatywne dla całej populacji artystów i artystek teatru w Polsce;
- krytyki teatralnej („Krytyka teatralna w Polsce w czasie pandemii COVID-19”; Małgorzata Ćwikła, Marcin Laberschek, Waldemar Rapior, Zofia Smolarska). Autorzy chcieli się dowiedzieć, jaka jest sytuacja osób „towarzyszących teatrowi” – piszących, dyskutujących i w inny sposób pytających o jego aktualny stan i ścieżki możliwego rozwoju oraz przyglądali się zjawisku krytyki teatralnej w sposób kompleksowy, podejmując próbę zdefiniowania jej granic oraz znaczenia w ekosystemie teatralnym;
- teatru amatorskiego („Tego się jedną pandemią tak łatwo nie przerwie. Raport z badań teatru amatorskiego w czasie pandemii”; Maria Babicka, Marek Dudkiewicz). Badanie miało na celu odtworzenie losów teatralnego ruchu amatorskiego podczas pandemii z perspektywy prowadzących zespoły a także uchwycenie specyfiki działań osób prowadzących grupy teatralne.
Projekt zakończy wydanie publikacji książkowej w formie monografii dokumentującej polskie życie teatralne w roku 2020, która ukaże się latem 2021.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
