„Performanse plastyczne Władysława Hasiora” to pierwsza monografia w całości poświęcona perfomatywnej twórczości zakopiańskiego artysty. Autorka przygląda się w niej mniej znanym obszarom działalności Władysława Hasiora, analizując jego akcje efemeryczne, teatralizowane ceremonie odsłonięcia rzeźb i pomników, realizacje scenograficzne, wreszcie projekty partycypacyjne i aktywizujące publiczność.
Podejmując próby zrekonstruowania kształtu wybranych performansów plastycznych badaczka odwołuje się do ich materialnych i niematerialnych „śladów”: zachowanych dokumentów fotograficznych, filmowych, nagranych i zapisanych komentarzy samego autora, artykułów prasowych oraz relacji widzów-uczestników. Z krytycznego i teoretycznego namysłu nad tymi archiwaliami wyłania się sylwetka twórcy wszechstronnego – nie tylko rzeźbiarza i plastyka, ale przede wszystkim performera, reżysera zmysłowego „teatru żywiołów”, artysty wchodzącego w bezpośrednią interakcję z widzem i świadomego siły oddziaływania zdarzeń o charakterze efemerycznym, widowiskowym, ulotnym.
„Uczyłem się rzeźby, ale rzeczywiście w tej chwili pomieszałem konwencję malarską z rzeźbiarską i z tych dwóch dyscyplin uprawiam coś w rodzaju własnego teatru” – deklarował Władysław Hasior w jednym z programów publicystycznych. Mimo licznych prób konfrontowania twórczości artysty z teatralną optyką, nie podjęto jak dotąd tak obszernej i syntetycznej próby analizy jego dorobku w perspektywie performatywnej i interdyscyplinarnej. Książka „Performanse plastyczne Władysława Hasiora” wypełnia znaczącą lukę w badaniach nad twórczością artysty, jest także propozycją jej nowego ujęcia, wykorzystującego narzędzia i metodologie z zakresu performatyki, sztuki partycypacyjnej, współczesnych badań teatrologicznych i intermedialnych.
Książka Magdaleny Figzał-Janikowskiej Performanse plastyczne Władysława Hasiora wydana przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego to pozycja niezmiernie interesująca i ważna. Autorka analizuje różnorodną działalność Hasiora w kluczu odmiennych dyscyplin badawczych – sztuk wizualnych, performatyki, teatrologii, muzykologii. Takie podejście metodologiczne doskonale koresponduje z omawianą twórczością. Jednocześnie wpisuje się w dorobek naukowy autorki. (…)
Opisy poszczególnych rodzajów działalności plastycznej Hasiora podporządkowane są tutaj tezie o ich performatywnym charakterze. (…) Zasługą książki Figzał-Janikowskiej jest jednak dogłębna analiza tego określenia. Autorka nie poprzestaje na utrwalonej opinii, że Hasior to „inscenizator, aktor, demiurg, szaman”. (…) Precyzyjnie pokazuje elementy teatralizacji plastyki, a także rolę artysty w tych prezentacjach. Autorka dobitnie udowadnia, że Hasior był performerem, że jego rzeźby były teatralizowane przez gest i obecność samego artysty.
– dr hab. Paweł Stangret, prof. UKSW
Figzał-Janikowska nie zajmuje się w swojej książce całą twórczością Władysława Hasiora, nie pisze więc monografii jego prac. Zamiast tego koncentruje się na kilku projektach rzeźbiarskich umieszczonych w przestrzeni publicznej, takich jak Prometeusz rozstrzelany, Żelazne organy, Golgota, Rydwan skandynawski czy różnych odsłonach projektu Rozstrzelanym zakładnikom w Nowym Sączu, a także jednorazowych akcjach, jak Pochód sztandarów w Łącku, Żarliwe sztandary w Drawsku Pomorskim i Nowym Sączu. Wszystkie je autorka analizuje w odniesieniu do kilku kategorii stanowiących tytuły poszczególnych rozdziałów. Są to: teatr żywiołów, performanse na żywo (oraz ich dokumentacja jako osobny rodzaj performansu) i dokamerowe, projekty partycypacyjne oraz te poświęcone naturze. (…)
Termin „performans” stał się obecnie bardzo popularny i wielu piszących usiłuje traktować go jak uniwersalny wytrych, którym można dostać się do wielu różnorodnych zjawisk. Figzał-Janikowska do tych osób nie należy i stworzony przez nią w odniesieniu do opisów aktywności artystycznej Hasiora termin „performanse plastyczne” jest całkowicie adekwatny.
– dr hab. Joanna Ostrowska, prof. UAM
Performanse plastyczne Władysława Hasiora to ważna i niezwykle interesująca publikacja, która prezentuje szeroki obraz różnych performatywnych aspektów prac Hasiora – artysty nieco obecnie zapomnianego. Wpisuje się również w obecne trendy rewidowania twórczości artystów ubiegłego stulecia, którzy swoimi ideami zaskakiwali i wyprzedzali swój czas.
– Szymon Golec, Didaskalia
Magdalena Figzał-Janikowska
„Performanse plastyczne Władysława Hasiora”
Wydawnictwo: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego
ISBN: 978-83-67682-48-0
Rok wydania: 2024
Seria wydawnicza: Nowa Biblioteka Instytutu Teatralnego
Liczba stron: 296
Oprawa: Miękka
Książka dostępna jest w księgarni PROSPERO Instytutu Teatralnego w cenie 59zł.
Magdalena Figzał-Janikowska – teatrolog, kulturoznawca, doktor nauk humanistycznych. Adiunkt w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Autorka książki Przestrzenie muzyczne w polskim teatrze współczesnym (2017), współredaktorka tomów Dramat i doświadczenie (2014) oraz Pisanie dla sceny. Narracje współczesnego teatru (2019). Autorka przewodnika A walking guide. Cracow of Tadeusz Kantor (2020). Recenzentka teatralna, redaktorka działu „Teatr” w dwutygodniku kulturalnym „artPapier”. Współpracuje m.in. z „Didaskaliami. Gazetą Teatralną”, miesięcznikiem „Teatr”, kwartalnikiem teatralnym „Nietak!t” oraz portalem „teatralny.pl„. Od 2018 roku współrealizuje z Krakowskim Forum Kultury projekt Muzyczny ślad Krakowa poświęcony polskiej muzyce teatralnej. W latach 2007-2014 pracowała w Operze Śląskiej w Bytomiu. W latach 2014-2021 współpracowała z Ośrodkiem Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora „Cricoteka” w Krakowie, gdzie realizowała autorskie oprowadzenia po wystawach oraz projekty edukacyjne. Zajmuje się współczesną sztuką performatywną, muzyką sceniczną oraz eksperymentalnymi formami teatru muzycznego.
