Punktem wyjścia do cyklu opowieści o teatrze Wielkiej Wojny były uwikłane w wydarzenia geopolityczne biografie intelektualistów, artystów, żołnierzy i rewolucjonistów. Historie ludzi i ich dzieł, ułożone na wzór atlasu obrazów, tworzyły rodzaj alternatywnego archiwum kultury, dokumentującego doświadczenie skonfrontowanej z przemocą wojenną jednostki. Ramę teoretyczną wykładów-opowieści stanowiły dwa autorskie pojęcia: ciało-archiwum oraz nekroperformans. Oba neologizmy już w samym kształcie językowym odsłaniają fundamentalną dla teatru problematykę mediatyzacji doświadczenia, a także relacji między materią ożywioną i nieożywioną oraz między działaniem a jego dokumentacją. Wyłaniające się z analizy archiwum kultury opowieści miały na celu sformułowanie projektu antropologii, ufundowanego na doświadczeniu Wielkiej Wojny i zapisanego w formule teatru nowoczesnego.
Wykłady zapowiadały książkę Doroty Sajewskiej, którą w 2016 roku zainaugurowana została seria wydawnicza Nowa Biblioteka Instytutu Teatralnego.
dr Dorota Sajewska
Adiunkt w Zakładzie Teatru i Widowisk IKP UW. Zajmuje się problematyką medialności i polityczności teatru, a także współczesnymi teoriami dotyczącymi dokumentacji i performansu. W latach 2008–2012 zastępca dyrektora artystycznego Teatru Dramatycznego w Warszawie. Autorka tekstów o teatrze i scenariuszy teatralnych, przekładów współczesnych sztuk niemieckich oraz tekstów teoretycznych. Współtłumaczka książki H.-T. Lehmanna Teatr postdramatyczny. Autorka dwóch książek: „Chore sztuki”. Choroba/tożsamość/dramat (2005) oraz Pod okupacją mediów (2012), współautorka i współredaktorka książki RE//MIX. Performans i dokumentacja (2014).
PROGRAM:
NEKROPERFORMANS: Archiwum Wielkiej Wojny 8 października 2015
Analiza kondycji – również cielesnej – szeregowego żołnierza Wielkiej Wojny. Punktem wyjścia były tu Benjaminowskie przeciwstawienie sobie pojęć „doświadczenia” (Erfahrung) i „przeżycia” (Erlebnis) jako symptomu fundamentalnych przekształceń percepcji indywidualnej i zbiorowej. Refleksji poddane zostały sposoby tworzenia ram estetycznych dla doświadczonego wojną „kruchego życia” oraz narracyjne strategie przepracowywania traumy. W centrum analizy znalazł się intensywnie wykorzystujący dokumentację archiwalną teatr polityczny byłego żołnierza I wojny światowej, Erwina Piscatora.
NEKROPERFORMANS: Polskie Anioły Historii 29 października 2015
Refleksja na temat związku między wojną a emancypacją. Oś analizy stanowiły figury żołnierzy Legionów Polskich, konstruujące się poprzez grę tożsamością płciową i narodową: mężczyźni-żołnierze grający role żeńskie oraz przebrane za mężczyzn kobiety-żołnierki. Wykład przybliżał fenomen teatrów frontowych działających w trakcie I wojny światowej jako zjawiska bezprecedensowego w dotychczasowej historii, a także ślady obecności wypracowanych w tych szczególnych warunkach strategii estetycznych w powojennym teatrze proletariackim.
NEKROPERFORMANS: Ciała fantomowe 26 listopada 2015
W centrum refleksji ponownie znalazła się rzeczywistość powojenna, tym razem jednak oglądana przez pryzmat filmu, który w wyjątkowy sposób problematyzuje proces ożywiania nieożywionego. Analizie poddana została ówczesna kinematografia niemiecka okresu Republiki Weimarskiej – największa potęga filmowa w ówczesnej Europie, mająca niewątpliwie wpływ na przepracowanie traumy powojennej również w Polsce. Znamienny stał się tu przypadek Leni Riefensthal, której osoba stanowi wyjątkowy i pełen paradoksów dokument historii ówczesnej kultury.
NEKROPERFORMANS: Powroty Odysa-żołnierza 10 grudnia 2015
Wykład był próbą odczytania „Powrotu Odysa” Stanisława Wyspiańskiego jako tekstu teatralnego antycypującego figurę powracającego z nowoczesnej wojny mężczyzny-żołnierza, będącego na skraju wyczerpania fizycznego i psychicznego człowieka, przedstawionego przez Wyspiańskiego jako antropomorficzna resztka. Pierwsza sceniczna materializacja „Powrotu Odysa”, która miała miejsce dopiero w trakcie Wielkiej Wojny, umieszczona została w szerokim kontekście kulturowym, zwłaszcza w perspektywie antropologii i psychoanalizy jako nowoczesnych dziedzin nauki, podejmujących próbę reintegracji obrazu człowieka.
NEKROPERFORMANS: Nekroperformans 7 stycznia 2016
Tytułowa kategoria teoretyczna objaśniona została poprzez analizę sposobów reprezentacji rannego i kalekiego ciała żołnierza polskiego, którego obrazy wyłaniają się z dokumentacji medycznej z czasów I wojny światowej, a także powojennego filmu, teatru i literatury. Pokazane zostały zarówno strategie ujarzmiania chorego ciała przez rekonstrukcję idei całości i jedności, angażującej XIX-wieczne kody kulturowe i tożsamościowe, jak i próby ich rozmontowywania za sprawą obecnych w ówczesnej sztuce struktur melodramatycznych.