INSTYTUT TEATRALNY IM. ZBIGNIEWA RASZEWSKIEGO 2019-2024

PUNKT WYJŚCIA

Opis funkcjonowania Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w latach 2019-2024 trzeba zacząć od sytuacji wyjściowej. Była ona – co warto przypomnieć – bardzo trudna. Po nierozstrzygniętym konkursie w końcu 2018 roku, a także po nieudanych próbach wyłonienia dyrektora, który byłby możliwy do zaakceptowania zarówno przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jak i przez zespół oraz popierającej go części środowiska teatralnego, początek 2019 roku przyniósł impas. Instytut stał się wówczas zakładnikiem silnego konfliktu o oczywistym podłożu politycznym, który niemal sparaliżował jego normalne funkcjonowanie.

Z dniem 1 stycznia 2019 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powierzył pełnienie obowiązków dyrektora Instytutu Dorocie Głowackiej – wówczas dyrektor finansowo-administracyjnej, która z kolei powołała na swojego zastępcę ds. programowych Dorotę Buchwald – dotychczasową dyrektor Instytutu. Wiadomo było, że taka sytuacja ma charakter przejściowy, a Minister prędzej czy później powinien wskazać kogoś, kto pokieruje instytucją jako w pełni nominowany dyrektor.

W dniu 2 kwietnia 2019 ogłoszono, że pełnienie obowiązków dyrektora powierzono Elżbiecie Wrotnowskiej-Gmyz. Pomimo iż nowa dyrektor była osobą znaną zespołowi Instytutu oraz jej niekwestionowanego doświadczenia musiała ona w pierwszych miesiącach stawić czoła fali niezadowolenia ze strony części środowiska oraz niebezpieczeństwu ogłoszenia swego rodzaju bojkotu instytucji. Na szczęście udało się tego uniknąć – pomimo ogromnych emocji Instytut funkcjonował normalnie. Poprzednia dyrektor – Dorota Buchwald – po tym, jak odrzuciła ofertę pozostania na stanowisku zastępcy dyrektora ds. programowych, wkrótce objęła funkcję kierownika nowo utworzonego Działu Encyklopedii Teatru Polskiego. 1 sierpnia 2019 roku zastępcą dyrektora ds. programowych został Jarosław Cymerman – teatrolog i literaturoznawca, pracownik naukowy Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. 1 listopada 2019 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powołał na pięcioletnią kadencję Elżbietę Wrotnowską-Gmyz na funkcję dyrektora Instytutu Teatralnego.

Nagromadzone wokół i wewnątrz Instytutu w 2018 roku emocje stanowiły pierwsze i najważniejsze wyzwanie nowej dyrekcji. Stopniowo udało się je uspokoić wewnątrz instytucji, a następnie także i wokół niej. Instytut wciąż pozostał jednym z kluczowych miejsc dla polskiego życia teatralnego, które udało się otworzyć na nowe środowiska i inicjatywy, a jednocześnie sprostał wyzwaniom, jakie przyniosły burzliwe lata naznaczone najpierw pandemią, a następnie wojną w Ukrainie.

NOWE INICJATYWY

PROGRAMY

PRZESTRZENIE SZTUKI TEATR
Uruchomiony w 2020 roku program realizowany początkowo wspólnie z Narodowym Instytutem Muzyki i Tańca ma na celu powstawanie interdyscyplinarnych centrów kultury, wspierających działania przede wszystkim w obszarze teatru i tańca. Działa przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury i we współpracy z samorządami, uczelniami artystycznymi, organizacjami pozarządowymi i sektorem prywatnym.
Naszym priorytetem jest umożliwienie pracy artystom nieposiadającym stałego miejsca do pracy twórczej i prezentacji swoich dokonań, pozbawionym stałego dostępu do infrastruktury kultury. Operatorzy programu dzięki udostępnieniu swojej infrastruktury artystom niezależnym mogą rozszerzać ofertę artystyczną w swoim regionie oraz edukować publiczność w zakresie szeroko pojętej sztuki teatru. Ważnym aspektem programu jest także wprowadzenie nowej jakości w zarządzaniu kulturą.

DRAMATOPISANIE
Rozpoczęty w 2020 program stypendialny służący wspieraniu polskiej dramaturgii współczesnej. Ma on charakter konkursu pomyślanego jako dwuletni program o dwóch odsłonach – jedna z nich skierowana jest do dramatopisarzy, a druga do teatrów. DRAMATOPISANIE ma charakter zamknięty w odróżnieniu od innych funkcjonujących w Polsce konkursów skierowanych do dramatopisarzy, które polegają najczęściej na otwartym naborze i ocenie gotowych tekstów. „Zorientowaliśmy się, że te ważne i istotne konkursy wymagają pewnego uzupełnienia” – powiedział Jacek Kopciński, pomysłodawca projektu i przewodniczący Kapituły – „Praca nad tekstem dramatycznym wymaga czasu, skupienia, oderwania od innych rzeczy. To stypendium ma wyjść tym potrzebom naprzeciw”. Sztuki powstałe w ramach stypendium są wydawane nakładem Wydawnictwa Instytutu Teatralnego i wystawiane przez trzy teatry, które otrzymują na ten cel dofinansowanie w wysokości 50 tys. złotych każdy. Dofinansowanie inscenizacji również odbywa się w drodze konkursu. Celem DRAMATOPISANIA jest wspieranie najzdolniejszych polskich autorów sztuk współczesnych poprzez stworzenie im dogodnych warunków pracy, popularyzacja ich osiągnięć i upowszechnianie wiedzy o polskim dramacie współczesnym. Program ma doprowadzić do powstania, publikacji, opracowania i prapremierowej inscenizacji nowych tekstów dramatycznych o wysokich walorach artystycznych.

OFF POLSKA
Zainicjowany w 2021 roku program ma na celu umożliwienie produkcji i eksploatacji spektakli teatru niezależnego i offowego. Ideą Programu jest wspieranie twórców poprzez dofinansowanie projektów na etapie pomysłów i projektów. Dzięki przekazanym środkom teatry offowe mają nie tylko możliwość przygotowania nowych produkcji, ale też rozwoju – program otwiera m.in. na wyzwania związane z dotarciem do widza i poszerzania grona odbiorców sztuki teatru.

CYRK W ŚWIECIE WIDOWISK
Projekt ten obejmował szereg działań skupionych wokół pozostającego wciąż „światem do odkrycia”, jakim jest tzw. nowy cyrk. Przez wiele lat niezależne zespoły, wywodzące się ze środowiska kuglarzy i artystów ulicznych, szukały dla siebie miejsca na polskiej scenie. Dziś są to profesjonalne kompanie wchodzące na europejski rynek sztuk performatywnych. Nowy cyrk proponuje inny styl widowiska, który czasem odwołuje się do historycznych skojarzeń, częściej natomiast spogląda w stronę teatru tańca, teatru plastycznego, teatru przedmiotu i performansu. W ramach tego projektu zostały zorganizowane dwie duże międzynarodowe konferencje naukowe, cykl pokazów spektakli cyrkowych, a także ukazały się dwie książki w ramach zainicjowanej serii „Circusiana”. Kuratorami projektu byli Sylwia Siedlecka i Grzegorz Kondrasiuk.

OD-CZYTYWANIE
W ramach projektu zrealizowane zostały trzy cykle czytań performatywnych tekstów dramatycznych Cypriana Kamila Norwida (2021), zapomnianych tekstów romantycznych (2022) oraz dzieł XX-wiecznych nawiązujących do polskiego romantyzmu (2023). Stanowiły one próbę odpowiedzi na niepodjęcie w wystarczającym stopniu przez polskie teatry inicjatyw związanych z ogłoszonymi w 2021 roku obchodami 200 rocznicy urodzin Cypriana Kamila Norwida oraz Rokiem Romantyzmu Polskiego obchodzonym w 2022 roku. Wszystkie te czytania były połączone z rozmowami z artystami i badaczami. Kuratorami tych cyklów byli Iwona Rusek, Karol Samsel i Jerzy Machowski. W czytaniach tych brali udział m. in.: Teresa Budzisz-Krzyżanowska, Katarzyna Zielińska, Marta Żmuda-Trzebiatowska, Marek Barbasiewicz, Bogusław Kierc, Rafał Królikowski, Andrzej Mastalerz, Janusz Olejniczak, Włodzimierz Press, Jerzy Radziwiłłowicz, Krzysztof Wakuliński i Wojciech Wysocki.

POLSKI TEATR POZA POLSKĄ
Realizowany od 2021 roku przez Instytut Teatralny im. Z. Raszewskiego we współpracy z Fundacją Pomysłodalnia oraz Uniwersytetem Łódzkim program ma na celu wsparcie organizacyjne, objęcie refleksją badawczą, a także dokumentowanie działalności polskich zespołów teatralnych funkcjonujących poza granicami naszego kraju. Opiera się on na trzech filarach. Pierwszy z nich polega na organizacji warsztatów, szkoleń dla artystów oraz animatorów kultury działających poza granicami kraju, wizyt studyjnych, pokazów, debat, spotkań, wspieraniu istniejących przeglądów i festiwali, a docelowo zorganizowanie sieci w oparciu o założoną we wrześniu 2021 roku Unię Teatrów Polskich poza Polską. W Instytucie odbyła się konferencja poświęcona temu zjawisku oraz kilka pokazów spektakli przygotowanych przez polskie grupy teatralne działające poza krajem. Drugi filar ma charakter naukowy i polega na podjęciu próby badawczego opisu działalności polskich teatrów poza Polską. W ramach tego filaru powstał zespół badawczy pod kierunkiem prof. Karoliny Prykowskiej-Michalak z Uniwersytetu Łódzkiego, który podjął się naukowego opracowania rozmaitych form i przejawów działalności teatralnej polskich artystów, grup i scen funkcjonujących na całym świecie. Trzeci filar – realizowany przez Dział Dokumentacji im. B. Krasnodębskiej Instytutu Teatralnego – ma na celu gromadzenie i opracowywanie materiałów dokumentujących działalność teatrów polskich poza krajem, ich digitalizację, a także w miarę możliwości udostępnienie ich online.

DZIADY W TBILISI
Zainicjowany w 2021 roku i realizowany w latach kolejnych program sprawił, że jedno z kluczowych polskich dzieł literackich zostało przełożone na język gruziński, dwukrotnie wystawione na scenie oraz zostanie opublikowane w prestiżowym wydawnictwie. W 2022 roku program był realizowany w ramach programu obchodów Roku Romantyzmu Polskiego prowadzonego przez Instytut Adama Mickiewicza, a w latach 2023-2024 w ramach programu Kultura Inspirująca Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Partnerem gruzińskim był Uniwersytet Teatru i Filmu im. Szoty Rustawelego w Tbilisi. Autorkami przekładu poetyckiego tekstu Mickiewicza są Ana Kopaliani i Keti Kantaria. W listopadzie 2022 roku odbyła się premiera II części Dziadów w reżyserii Andro Enukidze, a w lipcu 2024 premiera III części w Teatrze Liberty w Tbilisi. Muzykę do obu realizacji skomponował znany gruziński jazzman Zaza Marianiszwili, a wśród wykonawców byli zarówno uznani artyści scen gruzińskich, jak i studenci szkół teatralnych. Spektakl został wpisany do programu kulturalnego polskiej prezydencji w UE w 2025 roku.

SCENA POLSKA 2024
Badanie „Scena Polska 2024: Raport o Sytuacji Zawodowej Artystów i artystek teatru w Polsce w 2024 r.” ma na celu rozpoznanie tendencji i problemów rynku pracy tej grupy zawodowej w okresie po pandemii Covid-19. Badanie przyniesie odpowiedzi na pytania: jak pandemia zmieniła charakter, formułę działalności i zatrudnienia? Jaką lekcję zawodową dla siebie i swojego teatralnego otoczenia zawodowego wynieśli z okresu pandemicznego? Na ile powszechne stały się nowe formy działalności artystów sztuk performatywnych w sieci? Czy artyści zdecydowali się na zmianę formuły prawnej zatrudnienia? Co zmieniło się w samych teatrach? Ale pandemia będzie stanowić jedynie punkt wyjścia do analizy. Uwzględnione zostaną inne czynniki zewnętrzne, które aktualnie kształtują sytuację społeczno-ekonomiczną artystów, takie jak: wojna na Ukrainie, inflacja, powstanie nowego rządu po wyborach 15 października 2023 roku.

PROJEKTY CYKLICZNE

PIĘKNI CZTERDZIESTOLETNI
Cykl rozmów z aktorami prowadzony przez Michała Smolisa. Comiesięczne spotkania z twórcami, którzy wchodzili do zawodu już po transformacji ustrojowej; przedstawicielami generacji, której działania zmieniły i zmieniają oblicze polskiego teatru. W ramach cyklu odbyły się spotkania z Małgorzatą Kożuchowską, Dominika Ostałowska, Tomaszem Karolakiem, Agatą Buzek, Moniką Krzywkowską, Ewą Konstancją Bułhak, Piotrem Adamczykiem, Aleksandrą Popławską, Marcinem Czarnikiem, Karoliną Gruszką, Sandrą Korzeniak, Cezarym Kosińskim, Agatą Kuleszą, Maciejem Stuhrem, Adamem Woronowiczem, Mają Ostaszewską, Marcinem Bosakiem, Pauliną Holtz, Bartoszem Porczykiem, Magdaleną Popławską, Łukaszem Lewandowskim, Agnieszką Podsiadlik, Arkadiuszem Janiczkiem, Dominiką Kluźniak, Kamilem Maćkowiakiem, Rafałem Maćkowiakiem, Przemysławem Stippą, Wiktorią Gorodeckają, Kamilą Baar, Marcinem Hycnarem, Romą Gąsiorowską, Łukaszem Simlatem, Sebastianem Pawlakiem, Oskarem Hamerskim, Grzegorzem Małeckim, Patrycją Soliman, Marią Seweryn i Elizą Borowską.

WIĘŹNIOWIE TEATRU
W 2024 roku zainaugurowany został nowy cykl spotkań z wybitnymi aktorami pod tytułem zaczerpniętym z „Komedianta” Thomasa Bernharda. Cykl jest kontynuacją dotychczasowych rozmów z nestorami polskiej sceny teatralnej („Moja historia”) i twórcami średniego pokolenia polskiego teatru („Piękni czterdziestoletni”). Tym razem bohaterami spotkań są twórcy, którzy nie są przypisani do żadnej grupy generacyjnej, ale wszystkich ich łączy „uzależnienie, jakim może być teatr”, w którym odnieśli i wciąż odnoszą sukcesy. Do tej pory gośćmi Michała Smolisa – pomysłodawcy i prowadzącego cyklu – byli: Mariusz Bonaszewski, Anna Chodakowska, Maria Maj, Joanna Żółkowska, Dorota Landowska i Krzysztof Wakuliński.

MONO W INSTYTUCIE
Cykl pokazów monodramów stawia sobie za cel wykreowanie na teatralnej mapie Warszawy miejsca prezentacji dokonań polskiego i światowego monodramu. Dotychczas zaprezentowane zostały jednoosobowe formy teatralne w wykonaniu m. in.: Stanisławy Celińskiej, Lidii Danylczuk, Jarosława Gajewskiego, Ireny Jun, Mai Komorowskiej, Gabrieli Muskały, Jana Peszka, Agnieszki Przepiórskiej, Joanny Szczepkowskiej, Julii Wyszyńskiej i Ziuty Zającówny. Wszystkim pokazom towarzyszyły rozmowy z twórcami prowadzone przez kuratora cyklu – Mateusza Nowaka.

SOFOKLES NA NOWO ODCZYTANY
Czytania aktorskie nowych tłumaczeń tragedii Sofoklesa autorstwa Antoniego Libery. Powstały one w reżyserii i według adaptacji Mariusza Malca – pomysłodawcy cyklu. Ilustrację muzyczną do tych czytań skomponował Mikołaj Trzaska, a muzykę do części chóralnej stworzyła Olga Lisiecka. Wszystkim czytaniom towarzyszyły rozmowy z tłumaczem, reżyserem oraz aktorami prowadzone przez Jarosława Cymermana. W czytaniach wzięli udział m. in.: Wiktoria Gorodeckaja, Ewa Dałkowska, Przemysław Bluszcz, Michał Breitenwald, Krzysztof Wakuliński i Wojciech Wysocki.

WYKŁADY

TEATR STAROPOLSKI. RE:KONSTRUKCJE
Cykl wykładów Patryka Kenckiego, w ramach którego ceniony historyk teatru dawnego przyglądał się widowiskom organizowanym w Polsce od czasów piastowskich do powstania sceny narodowej w 1765 roku. Omówione zostały zjawiska teatralne ukształtowane przez różne ośrodki władzy (Kościół, dwór, szkoła), powstałe w wyniku ich współpracy bądź też w opozycji do nich. Wykłady były próbą prześledzenia przemian estetycznych w staropolskiej sferze widowiskowej. Prowadzący w swoich rozważaniach brał pod uwagę społeczne środowisko zjawisk, a także czas ich funkcjonowania oraz szukał odpowiedzi na pytania o specyfikę rodzimych widowisk.

PRL. TEATR STUDENCKI I INNY
Cykl wykładów poświęconych działalności polskich teatrów studenckich oraz „poszukujących” w okresie PRL-u. W centrum opowieści prof. Tadeusza Kornasia z Uniwersytetu Jagiellońskiego znalazły się teatry, które w literaturze określane były jako studenckie (STS, Bim-Bom, Kalambur, Teatr STU, Teatr Ósmego Dnia, Teatr 77, Akademia Ruchu i inne). Jednak obok nich istniała cała grupa teatrów, które trudno zaklasyfikować, a które wpływały na rozwój ruchu studenckiego, choć działały w odmiennych strukturach organizacyjnych (jak choćby teatr uliczny, inicjatywy parateatralne, teatr drugoobiegowy po stanie wojennym). „Inny teatr” w rozumieniu Tadeusza Kornasia to także Grotowski i Gardzienice, Węgajty, a także Tadeusz Kantor oraz różnorakie działania plastyczne.

SŁOWEM O MUSICALU
Cykl wykładów i spotkań poświęconych teatrowi musicalowemu w Polsce i na świecie. Stanowi on odpowiedź na rosnącą popularność teatru musicalowego w Polsce. Kolejne premiery biją rekordy frekwencyjne, rozwija się „turystyka musicalowa”. Co roku polskie teatry przygotowują dwadzieścia premier, co przy ogromnym nakładzie środków niezbędnych przy produkcji spektaklu musicalowego pokazuje, jak intensywnie rozwija się życie musicalowe w Polsce, za którym nie zawsze nadąża refleksja badawcza – stąd wziął się pomysł tego cyklu. Jego kuratorkami są Olga Sobkowicz i Maria Stępkowska.

MEDIA

NOWA ODSŁONA WORTALU E-TEATR.PL
Po wielu latach starań udało się zmodernizować portal e-teatr.pl. Zyskał on nie tylko nowy, bardziej przejrzysty i dostosowany do potrzeb urządzeń mobilnych wygląd, ale także nowe funkcjonalności, w tym udało udoskonalić się wyszukiwarkę treści na stronie. Został również powołany do życia angielskojęzyczny odpowiednik tej strony polishtage.pl, który – poza wybranymi materiałami z e-teatru oraz polskiej prasy teatralnej, a także pisanymi specjalnie na potrzeby strony tekstami – udostępnia również repertuar polskich teatrów, które grają swoje spektakle z napisami w języku angielskim.

TEATROWISKO W RDC
Cotygodniowe audycje Radia Dla Ciebie (RDC) i Instytutu Teatralnego, w których relacjonowane i zapowiadane są najważniejsze wydarzenia w teatrze polskim – premiery, festiwale, publikacje, a także prowadzone są rozmowy z ludźmi teatru. Audycje prowadzi Dorota Kołodziejczyk.

RAPTULARZ E-TEATRU
Dwutygodnik internetowy poświęcony refleksji nad historią i współczesnością teatru, który stanowi próbę stworzenia miejsca rzetelnej i bezstronnej dyskusji. Do tej pory ukazały się 72 tematyczne numery „Raptularza” zredagowane przez kolegium w składzie: Małgorzata Piekutowa, Maryla Zielińska, Grzegorz Kondrasiuk, Michał Smolis. Pismo figuruje w bazie czasopism Biblioteki Narodowej (ISNN 2956-8609).

DRAMATY POLSKIE. WYBRAŁ ZBIGNIEW RASZEWSKI
Cykl audycji zrealizowany we współpracy z II Programem Polskiego Radia poświęconych najważniejszym polskim tekstom dramatycznym wskazanym przez Patrona naszego Instytutu. Audycje te powstały w ramach obchodów XX-lecia istnienia Instytutu Teatralnego. Lista sporządzona przez Profesora nie jest kanonem, stąd autorzy audycji nie komentowali ani nie oceniali wyboru Raszewskiego. Sięgnęli natomiast do genezy tekstów, historii ich wystawień na polskich scenach, ale i „przymierzyli” utwory do współczesności. Scenariusze audycji opracowali m.in.: Jarosław Cymerman, Krzysztof Koehler, Marek Troszyński, Rafał Węgrzyniak, Kalina Zalewska i Mateusz Żurawski. Rozmowy prowadziły Małgorzata Szymankiewicz i Katarzyna Hagmajer-Kwiatek. Wszystkie audycje w formie podcastów są dostępne na stronach Instytutu i Polskiego Radia.

WYDAWNICTWA

2019

• Kto to był Erwin Axer, red. Paweł Płoski, Michał Smolis
• Reducie na stulecie. Studia i rozpoznania, Dariusz Kosiński, Wanda Świątkowska
• Jacek Sieradzki, Widok przez scenę. Felietony teatralne 2008-2017

Wydane we współpracy:

• Tomasz Kubikowski, Zjadanie psów
  Wydawnictwo: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza

• Aporia. The City is the City, koncepcja Aleksandra Wasilkowska (wydawnictwo towarzyszące polskiej wystawie krajów i regionów na Praskim Quadriennale)
  Wydawnictwo: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Shadow Architecture, Dream Adoption Society

2020

• Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku, tom 1: Od dekoracji do konstrukcji; tom 2: W labiryncie przestrzeni I obrazów; tom 3: Wystawianie Redakcja: Dorota Buchwald, Dariusz Kosiński (w ramach grantu NPRH)
• Antonina Grzegorzewska, La Pasionaria, seria wydawnicza – DRAMATOPISANIE
• Amanita Muskaria, Ciemna woda, seria wydawnicza – DRAMATOPISANIE

Wydane we współpracy:

• Adrianna Świątek, Huculskie peregrynacje weselne. Obrzęd weselny jako widowisko kulturowe

Współwydawca: Akademia Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego

• Rosjanie, Jerzy Koenig, Paweł Płoski (wybór i redakcja)

Współwydawcy: Akademia Teatralna, Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia

• Juliusz Osterwa, Dzienniki wypraw 1938-1939, redakcja: Andrzej Kruczyński, Wanda Świątkowska

Współwydawca: Muzeum Teatralne w Warszawie

2021

• Ewa Bułhak, Legenda Grzegorzewskiego
• Łeś Kurbas, Pisma teatralne, wybór, opracowanie, redakcja naukowa Anna Korzeniowska-Bihun, tłum: Bruno Chojak, Marta Kacwin-Duman, Anna Korzeniowska-Bihun, seria wydawnicza – ODZYSKANA AWANGARDA (w ramach grantu NPRH)
• Polska awangarda teatralna 1919-1939. Antologia., wybór, opracowanie, redakcja naukowa Dorota Fox, Dariusz Kosiński, Seria wydawnicza – ODZYSKANA AWANGARDA, (w ramach grantu NPRH)
• Ewa Guderian Czaplińska, Szara strefa awangardy i inne szkice, wybór, opracowanie i redakcja naukowa Wojciech Dudzik, Małgorzata Leyko, seria wydawnicza – ODZYSKANA AWANGARDA (w ramach grantu NPRH)
• Teatr w pandemii, red. Katarzyna Kalinowska i Katarzyna Kułakowska
• Zbigniew Majchrowski, Krypta Gustawa, seria wydawnicza – Nowa Biblioteka Instytutu Teatralnego
• Bartek Warzecha / Przedstawienia, fotografie: Bartek Warzecha, esej: Łukasz Zaremba, wiersz: Małgorzata Lebda, redaktor prowadząca i redakcja: Agnieszka Kubaś

Wydane we współpracy:

• WST x 40 +. Warszawskie Spotkania Teatralne 1965–2021, Dorota Buchwald, Agnieszka Górnicka, Jadwiga Majewska, Wojciech Majcherek, Tadeusz Słobodzianek

Współwydawca: Teatr Dramatyczny w Warszawie

• Mrożek i nowoczesność, red. Antoni Winch

Współwydawca: Polska Kompania Teatralna

2022

• Ewa Michnik, Marek Grotowski, Wrocławskie Megaopery
• Agnieszka Wójtowicz, Grotowski polityczny
• Nie Samym Teatrem. Teatr niezależny we Wrocławiu 1983-1987, Sebastian Ligarski, Grzegorz Majchrzak, Rafał Węgrzyniak
• Jan Maciejowski, Gra w reżyserię. Od kształcenia do tworzenia
• Źródła i komentarze, Wanda Świątkowska (wybór i oprac.)
• Stanisław Wyspiański, Protesilas i Laodamia, oprac. Dorota Jarząbek-Wasyl, seria wydawnicza – SCENARIUSZE WYSPIAŃSKIEGO
• Ishbel Szatrawska, Wolny strzelec, seria wydawnicza – DRAMATOPISANIE
• Anna Wakulik, Grupa krwi, seria wydawnicza – DRAMATOPISANIE

Wydane we współpracy:

• Grzegorz Kozak, Hübner

Współwydawca: Fundacja Teatru Myśli Obywatelskiej im. Zygmunta Hubnera

• Antoni Winch, Somnambulizm i inne dramaty

Współwydawcy: Instytut Literatury, Polska Kompania Teatralna

• Kazimierz Braun, Wspomnienia nie tylko teatralne

Współwydawca: Oficyna Wydawnicza Volumen

• Kazimierz Braun, Druga Reforma Teatru. Ludzie-idee-zdarzenia

Współwydawca: Oficyna Wydawnicza Volumen

2023

• Jarosław Komorowski, Dwaj panowie S. Studia i szkice o Shakespearze i Sienkiewiczu, seria wydawnicza – MISTRZOWIE
• Anna Kuligowska-Korzeniewska, IV akt „Wesela”. Teatr polski wobec Rewolucji 1905 roku, seria wydawnicza – MISTRZOWIE
• Tomasz Mościcki, Warszawski teatr 1918
• Jacek Kopciński, Widma Białoszewskiego. Pismo-teatr-głos
• Emil František Burian, Teatr dynamiczny. Wybór pism o teatrze, muzyce i polityce, wybór, opracowanie, redakcja naukowa Jan Jiřík, tłum: Krystyna Mogilnicka, seria wydawnicza – ODZYSKANA AWANGARDA (w ramach grantu NPRH)
• Almanach teatralny, Jarosław Komorowski
• Look Around. Sense Around, Touch Around, Hear Around, red. Zuzanna Berendt, Ludomir Franczak, Magdalena Franczak, Michał Fronk, Anna Majewska, Sára Märc, Ida Ślęzak (wydawnictwo towarzyszące polskiej wystawie krajów i regionów na Praskim Quadriennale)
• Ewa Urszula Stepan, Na scenie życia. Irena Delmar-Czarnecka. Prezes ZASP za Granicą 1981-2015
• Klasyka w powieści graficznej, seria komiksowych adaptacji utworów dramatycznych (w ramach projektu Creative Europe)
• Sofokles Antygona (przekład Kazimierz Morawski), Daniel Chmielewski
• William Shakespeare Romeo i Julia (przekład Józef Paszkowski), Juraj Martiška
• Alfred Jarry Król Ubu czyli Polacy (przekład Tadeusz Boy-Żeleński), Dr Horowitz (Ciril Horjak)
• Dobrochna Ratajczakowa, O twórczości Aleksandra Fredry
• Małgorzata Sikorska-Miszczuk, Brylant, seria wydawnicza – DRAMATOPISANIE
• Artur Pałyga, Gotki, seria wydawnicza – DRAMATOPISANIE
• Atrium spraw… Antologia tekstów o teatrze i dramacie Cypriana Norwida, red. naukowa Karol Samsel

Wydane we współpracy:

• A Lexicon of the Central-Eastern European Interwar Theatre Avant-garde, redakcja naukowa Dariusz Kosiński, seria wydawnicza – ODZYSKANA AWANGARDA (w ramach grantu NPRH)
  Wydawnictwo: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Performance Research Books

• Współczesny dramat grecki. Antologia, Ewa T. Szyler (wybór i przekład)
  Współwydawca: Wydawnictwo Sokolis (Ateny)

• Polina Położencewa, Lena Kudajewa, Oksana Sawczenko, Insekt
  Współwydawca: Warsztaty Kultury w Lublinie

• Szkice o najnowszym teatrze białoruskim (2010-2020), red. Irina Lappo,
  Współwydawca: Warsztaty Kultury

KONFERENCJE NAUKOWE

(organizowane i współorganizowane)

• Teatr Jana Dormana. Poszukiwania, inspiracje, refleksje – 13-15 grudnia 2019
• Cyrk: genealogie, imaginaria, translacje – 28-30 października 2020
• Wojtyła-Grotowski &. Religijny horyzont nowoczesnego teatru i dramatu w Polsce i na świecie – 18-20- listopada 2021
• Performing the future. Institutions and politics of memory, konferencja w ramach kongresu SIBMAS – 7-10 czerwca 2022
• Polski Molière – 13-14 czerwca 2022
• Teatr społeczny. Reminiscencje polsko-włoskie – 24 czerwca 2022
• The animal on stage: cultural performances – 15-16 listopada 2022
• Janusz Warmiński i jego teatr – 7-8 grudnia 2022
• Teatr polski poza granicami – kultura, tożsamość, wspólnota – 27-28 września 2023
• Pudełko puzzli bez obrazka. Praca z teatralnymi archiwami – otwarta sesja referatowa w ramach spotkania sieci ENICPA (European Network of Information Centers the Performing Arts) – 9-11 października 2023
• Fredro żywy – 19-20 października 2023
• Teatr i dramat Trójmorza. The Tri-Seas Theatre and Drama – 21-23 listopada 2023
• Fluctuat nec mergitur? Czy istnieje polska szkoła historii i krytyki teatru? – 11-12 grudnia 2023
• Władza a teatr w Polsce 1944-1990 – 24-25 października 2024

PANDEMIA
ZESPÓŁ EKSPERCKI
Wybuch pandemii COVID-19 w 2020 roku postawił przed Instytutem Teatralnym nowe zadanie – pełnienia funkcji łącznika pomiędzy środowiskiem teatralnym a Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Mając na względzie pilne potrzeby teatrów oraz chęć zorganizowania przez MKiDN systemowej pomocy i zapewnienia bezpieczeństwa środowisku artystycznemu, Instytut rozpoczął pracę nad budową narzędzi wsparcia. Punktem wyjścia było powołanie z inicjatywy dyrektor Instytutu Zespołu Eksperckiego, w którego skład weszli praktycy teatralni oraz przedstawiciele związków zawodowych, stowarzyszeń artystycznych, przedstawiciele MKiDN i organizatorów życia teatralnego w Polsce. Zespół Ekspercki obradował cyklicznie w czasie pandemii reagując na bieżąco na dynamicznie zmieniającą się sytuacją epidemiologiczną, konsultując wytyczne i rozwiązując bolączki systemowe, które się wtedy pojawiły. To właśnie wypracowane tam rozwiązania pozwoliły na błyskawiczne przygotowanie programu pomocowego o charakterze „tarczy” – Funduszu Wsparcia Kultury, dzięki któremu w 2020 roku aż 544 instytucjom i firmom prowadzącym działalność teatralną przekazano kwotę prawie 123 milionów złotych. W wyniku starań zespołu wspartych przez dyrekcję IT powstał także „Fundusz na start”, narzędzie wsparcia dyplomów reżyserskich.

BADANIA I RAPORTY
W 2020 i 2021 roku zostało zrealizowane wieloaspektowe badanie sytuacji teatru w czasie pandemii. Obok dyrekcji jego inicjatorkami była grupa pracowniczek Instytutu Teatralnego (Joanna Biernacka-Płoska, Maria Bogdaniuk, Krystyna Mogilnicka, Justyna Czarnot-Misztal i Marii Babickiej). W ramach programu badawczego powstało 7 raportów tematycznych poświęconych różnym aspektom życia teatralnego w czasie pandemii, zrealizowanych przez interdyscyplinarne grono badaczek i badaczy w siedmiu zespołach tematycznych. Raporty opublikowane zostały na stronie Instytutu pod tytułem „Nowe Formy istnienia”. Na podstawie raportów powstała publikacja „Teatr w pandemii” pod redakcją Katarzyny Kalinowskiej i Katarzyny Kułakowskiej.

DIG IT
Konkurs na najlepsze projekty i działania teatralne zrealizowane online w czasie pandemii COVID-19. Konkurs adresowany był do teatrów, organizacji pozarządowych, artystów-freelancerów, grup nieformalnych i przedsiębiorców. Jego celem było dostrzeżenie i wskazanie spektakli oraz wydarzeń online, które wniosły nową jakość do polskiego życia teatralnego, a także wyróżnienie podmiotów proponujących oryginalny, ciekawy sposób kontaktu i komunikacji z widzem. Konkurs objął różnorodne przedsięwzięcia, zrealizowane w sieci w okresie od 12 marca 2020 do 31 marca 2021 roku.

WOJNA/BIAŁORUŚ/UKRAINA
REZYDENCJE ARTYSTYCZNE – program organizowany jest przez Instytut Teatralny ze środków MKiDN we współpracy z instytucjami artystycznymi z całej Polski program, w ramach którego rezydentki i rezydenci z Białorusi i Ukrainy mogli kontynuować swoją aktywność twórczą. Został on zapoczątkowany po represjach, które nastąpiły po agresji Rosji na Ukrainę w sierpniu 2020 r. i rozszerzony po agresji Rosji na Ukrainę w 2022 r. Dzięki programowi artyści i artystki mają zapewnione koszty: utrzymania, przyjazdu do Polski i transportu lokalnego, wsparcie wizowe i logistyczne ze strony Instytutu, wsparcie merytoryczne ze strony instytucji przyjmującej. Mogą także korzystać z Funduszu Interwencyjnego, przeznaczonego na dopłaty do zakwaterowanie oraz na pomoc psychologiczną i prawną. Namacalnym, artystycznym efektem rezydencji są liczne spektakle powstałe w goszczących rezydentów teatrach całej polski. Część z nich została zaprezentowana w ramach showcase’u EASTERN STAGE.

2021 rok
Białoruś: 44 rezydencji, 16 instytucji

2022 rok
Białoruś: 66 rezydencji
Ukraina: 53 rezydencji
Instytucje przyjmujące: 39 instytucji

2023 rok
Białoruś: 76 rezydencji
Ukraina: 74 rezydencji
Instytucje przyjmujące: 48

2024 rok (w toku)
Ukraina: 88 rezydencji
Instytucje przyjmujące: 45

EASTERN STAGE – showcase projektów artystów z Ukrainy i Białorusi zrealizowany jesienią 2024 roku przy wsparciu Centrum Dialogu im. Juliusza Mieroszewskiego. Oprócz prezentacji spektakli w Sali teatralnej Instytutu na Jazdowie w ramach projektu odbył się również pitching projektów work-in-progress zorganizowany w ramach współpracy z Nowym Teatrem w Warszawie podczas którego uczestnicy mogli zaprezentować swoje pomysły na przyszłe projekty teatralne i performatywne, a także te znajdujące się w fazie rozwoju.

KONTYNUACJE

Jednocześnie poza nowymi inicjatywami Instytut Teatralny w latach 2019-2024 stale prowadził i rozwijał wcześniejsze inicjatywy i programy – z Teatrem Polska, Ogólnopolskim Konkursem na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej, Konkursem na Inscenizację Dawnych Dzieł Literatury Polskiej i Europejskiej „Klasyka Żywa”, Konkursem Fotografii Teatralnej i Konkursem Wydawniczym na czele. Włączaliśmy się aktywnie w obchody rocznic – stulecia powstania Reduty Juliusza Osterwy i Mieczysława Limanowskiego, prapremiery Dybuka Szymona An-skiego, Roku Norwida, Romantyzmu Polskiego i Aleksandra Fredry. Ponadto w ramach prezydenckiej akcji Narodowe Czytanie przygotowaliśmy wspólnie z Narodowym Centrum Kultury dwie wystawy w Galerii Kordegarda (poświęcone scenicznym dziejom Balladyny i Moralności pani Dulskiej). Kuratorem obu był nieodżałowanej pamięci Rafał Węgrzyniak. Zorganizowaliśmy przegląd teatru słowackiego. Gościliśmy zjazd SIBMAS – afiliowanej przy UNCESCO sieci zrzeszającej muzea i archiwa teatralne oraz europejskiej sieci centrów informacyjnych sztuk performatywnych ENICPA. Instytut pozostał w czasie tych pięciu lat instytucją otwartą na całe środowisko teatralne w Polsce, obecną w licznych ośrodkach poza Warszawą, niewykluczającą żadnych przejawów i form działalności scenicznej, dzięki czemu znacznie poszerzył skalę oraz grono odbiorców swoich działań, o czym świadczą dane statystyczne. Instytut aktywnie promował swoje wydawnictwa, po raz pierwszy pojawiając się na krajowych i międzynarodowych targach książki.

Udało się doprowadzić do planowanej od wielu lat modernizacji portalu e-teatr.pl, dzięki której to najważniejsze miejsce w polskim internecie, czego najbardziej widocznym przejawem jest nowy layout i funkcjonalności. Rozpoczęty został również proces modernizacji baz Pracowni Dokumentacji im. Barbary Krasnodębskiej; zaawansowane są również prace nad nową formą rocznika „Teatr w Polsce”. Na ostatnim etapie są również prowadzone od lat prace nad monumentalnym dziełem prof. Dobrochny Ratajczakowej Dzieje komedii polskiej.

PUNKT DOJŚCIA

W latach 2019-2024 dotacja podmiotowa Instytutu Teatralnego wzrosła o 86%, płace pracowników wzrosły średnio o 30%. Największy wzrost płac nastąpił po zleconym przez dyrekcję Instytutu w 2020 roku audycie wynagrodzeń, w wyniku którego MKiDN istotnie zwiększyło fundusz płac. Po nastaniu inflacji pensje w Instytucie były dwukrotnie rewaloryzowane, dzięki czemu średnia płaca wzrosła w tym okresie o 31%.

W związku ze znacznym poszerzeniem działalności programowej Instytutu i wzrostem zatrudnienia (wzrost z 42 do 64 pracowników etatowych, przy jednoczesnym systematycznym zatrudnianiu na umowach o pracę pracowników długotrwale współpracujących z Instytutem) przeprowadzono liczne szkolenia z komunikacji wewnętrznej, Powstał też cykliczny wewnętrzny biuletyn „Wieściownik”, dzięki któremu poprawiony został obieg informacji pomiędzy poszczególnymi działami Instytutu. Ponadto corocznie odbywały się szkolenia antymobbinogowe i antydyskryminacyjne.

To oczywiście nie wszystko – w ciągu tych pięciu lat udało nam się w formie czytań performatywnych przywrócić współczesnemu odbiorcy szereg zapomnianych (często niesłusznie) tekstów dramatycznych i omówić je w gronie wybitnych badaczy. Przeczytaliśmy także niemal całego Sofoklesa w nowym tłumaczeniu Antoniego Libery. Dzięki licznym konferencjom naukowym przyjrzeliśmy się wielu tematom, w tym także tym pomijanym w refleksji badawczej, jak chociażby cyrk czy polski teatr tworzony przez Polaków żyjących za granicą. Otworzyliśmy szerzej Instytut na współpracę z licznymi teatrami i instytucjami w Polsce – do akcji Teatr Polska i Lato w teatrze dołączyły Rezydencje Białoruś/Ukraina oraz Przestrzenie Sztuki Teatr, dzięki którym mamy możliwość stałego wspierania niezależnych artystów działających lokalnie. Dzięki wszystkim opisanym wyżej działaniom w 2024 roku Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego jest instytucją otwartą na rozmaite przejawy życia teatralnego, prawdziwie inkluzywną, łączącą tradycję z nowoczesnością, intensywnie poszukującą odpowiedzi na to, jak i gdzie spotyka się wczoraj i dziś polskiej sceny.