Nakładem Wydawnictwa Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego ukazała się właśnie trzytomowa, bogato ilustrowana synteza dziejów polskiej scenografii teatralnej i społecznej XX i XXI wieku. „Zmiana ustawienia…” to efekt prac kilkunastoosobowego zespołu pod kierownictwem prof. Dariusza Kosińskiego i zarazem podsumowanie trwającego od 2017 projektu badawczego. Książkę – w promocyjnej cenie – można kupić na stronie księgarni Prospero IT: www.prospero.e-teatr.pl.

„Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku” to bez wątpienia najważniejsza publikacja o polskiej scenografii od czasów wydanej w 1963 „Polskiej plastyki teatralnej” Zenobiusza Strzeleckiego. Scenografii rozumianej jako sztuka kształtowania przestrzeni oraz estetyki przedstawień teatralnych i społecznych. To także próba odnowienia refleksji nad nią.

Wydana właśnie publikacja jest efektem i zarazem podsumowaniem projektu badawczego realizowanego w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego od marca 2017 do września 2020, a finansowanego przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Na przełomie 2019 i 2020 Instytut współorganizował wystawę pod tym samym tytułem w Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki (była to czwarta w historii galerii przeglądowa wystawa poświęcona scenografii teatralnej).

Zespół realizacyjny projektu tworzyli: Dorota Buchwald (Instytut Teatralny), Ewa Dąbek-Derda (Uniwersytet Śląski), Dorota Fox (Uniwersytet Śląski), Michał Januszaniec (Instytut Teatralny), Dorota Jarząbek-Wasyl (Uniwersytet Jagielloński), Dariusz Kosiński (Uniwersytet Jagielloński) – kierownik projektu, Agnieszka Kubaś (Instytut Teatralny), Dominika Łarionow (Uniwersytet Łódzki), Kamil Minkner (Uniwersytet Opolski), Paweł M. Mrowiński (Uniwersytet Warszawski), Daniel Przastek (Uniwersytet Warszawski), Robert Rumas, Paulina Skorupska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza) i Wanda Świątkowska (Uniwersytet Jagielloński).

Autorki i autorzy reprezentują odmienne perspektywy i metodologie, różne subdyscypliny (historia i teoria teatru, performatyka), dyscypliny (teatrologia i nauki polityczne) czy wręcz obszary ludzkiej działalności (nauka i sztuka). Omawiane w każdym tomie realizacje i projekty w większości odnoszą się do teatru dramatycznego i scen alternatywnych. Opera, taniec i teatr lalek (animacji) pojawiają się stosunkowo rzadko. Wynika to z faktu, że scenografia operowa, baletowa czy teatrów tańca przez większość badanego okresu przejawiały te same tendencje, co scenografia przedstawień dramatycznych i alternatywnych. Natomiast w przypadku teatru lalek uznano, że omówienie tego bogatego obszaru wymagałoby odrębnych badań i odrębnej narracji.

Książka dostępna jest w księgarni „Prospero” Instytutu Teatralnego – jedynej w Polsce specjalistycznej księgarni poświęconej w całości teatrowi. Trzytomowy zestaw można kupić w specjalnej cenie 120 zł. Dostępne są także poszczególne tomy w cenach: 40 zł (tom I i II) i 70 zł (tom III). Więcej szczegółów

Naszej nowej publikacji poświęcimy także spotkanie z cyklu „Książka w teatrze”, które odbędzie się 30 marca o godz. 18:00 w formule online (transmisja na stronie internetowej Instytutu oraz na Facebook’u i kanale Youtube IT).

Tom 1: Od dekoracji do konstrukcji

Tom pierwszy, napisany przez Dorotę Jarząbek-Wasyl, Wandę Świątkowską i Dariusza Kosińskiego, to próba przedstawienia dziejów scenografii teatralnej do roku 1939 ujęta w kolejne odsłony: myśl i praktyka Stanisława Wyspiańskiego, nowe rozumienie dekoracji, bogactwo i różnorodność scenografii malarskiej, dokonania Reduty i współpracujących z nią scenografów oraz prezentacja dwóch zasadniczych nurtów scenografii awangardowej – konstruktywistycznego i performatywnego. Tom prezentuje stosunkowo najpełniejszą syntezę dziejów polskiej scenografii w omawianym okresie, układającą się we względnie linearną opowieść.

Tom 2: W labiryncie przestrzeni I obrazów

Odmienny charakter ma tom drugi, podzielony na dwie części. Pierwszą, Wędrówki po polskiej scenografii teatralnej po 1945, tworzą eseje dotyczące różnych zjawisk polskiej scenografii teatralnej po II wojnie światowej.

Jak wyjaśnia we wstępie do serii prof. Dariusz Kosiński: „Nie mogąc pokusić się na tym etapie o jednolitą i całościową syntezę, na którą jest być może jeszcze za wcześnie autorki tekstów zgromadzonych w tej części: Ewa Dąbek-Derda, Dominika Łarionow i Paulina Skorupska wiodą czytelników przez «labirynt, zwany teatr» wytyczanymi przez nie – często pionierskimi – szlakami, łącząc i prezentując wybrane dokonania polskich scenografów drugiej połowy XX i początków XXI wieku. Podobny charakter ma też podjęta przez Dorotę Buchwald i przeze mnie próba stworzenia swoistego katalogu obrazów i motywów powracających (niekiedy natrętnie) w polskiej scenografii współczesnej”.

W części drugiej tomu, zatytułowanej Sceny życia publicznego. Polska scenografia społeczna XX i XXI wieku

, autorzy rozdziałów uzasadniają teoretycznie koncepcję scenografii społecznej (Kamil Minkner), syntetycznie szkicują jej „polskie drogi” (Daniel Przastek) i prezentują rozbudowane studia przypadków: scenografię wielkich narodowych pogrzebów (Paweł M. Mrowiński) oraz mszy odprawianych w czasie pielgrzymek do Polski papieża Jana Pawła II (Paweł M. Mrowiński i Daniel Przastek).

Tom 3: Wystawianie

Tom trzeci to autorska reprezentacja przygotowanej przez Roberta Rumasa wystawy pokazywanej w salach Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki od października 2019 do stycznia 2020. Jest to swego rodzaju „książka wystawowa” lub „galeria w książce” – plastyczna opowieść o scenografii teatralnej i społecznej, opatrzona (tak jak wystawa) W(o)prowadzeniem Doroty Buchwald oraz historyczno-metodologicznym artykułem Dominiki Łarionow o wystawach scenografii jako narzędziach diagnostycznych. Wystawa Roberta Rumasa w Zachęcie nosiła taki sam tytuł jak niniejsza publikacja oraz projekt badawczy, którego jest efektem. I choć formalnie nie stanowiła jego części, powstawała jednak przy wsparciu realizującego go zespołu, była kreacją jednego z jego istotnych członków, jeszcze jedną propozycją wędrówki przez labirynt polskiej scenografii współczesnej.

Wystawa Roberta Rumasa stanowiła ważne ogniwo łańcucha polskich wystaw scenograficznych, zapoczątkowanego w 1913 w Zachęcie międzynarodową Wystawą Nowoczesnego Malarstwa Scenicznego, a jej książkowa postać ma nie tylko walor dokumentacji wydarzenia, ale przede wszystkim stanowi cenne, atrakcyjne wizualnie, albumowe dopełnienie publikacji „Zmiana ustawienia”.