Funkcjonowanie dzięki wsparciu finansowemu bliskich, powszechny lęk przed przyszłością, chęć zmiany zawodu – taki obraz sytuacji artystek i artystów teatru w czasie pandemii COVID-19 wyłania się z zakrojonych na szeroką skalę badań tej grupy zawodowej. Dziś prezentujemy raport, który powstał pod kierownictwem prof. Doroty Ilczuk, i zapraszamy na czwartkowy webinar poświęcony temu zagadnieniu.
W ubiegłym tygodniu rozpoczęliśmy prezentację badań zleconych przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, a dotyczących wpływu pandemii COVID-19 na kondycję całego polskiego ekosystemu teatralnego: od instytucji i organizacji teatralnych, przez ich pracowników, artystów oraz publiczność. Zachodzącym zmianom, przez wiele miesięcy, przyglądało się siedem interdyscyplinarnych zespołów badawczych. [DLACZEGO ZBADALIŚMY POLSKI TEATR W PANDEMII?]
W ubiegłym tygodniu omówiliśmy strategie działania teatrów podczas pierwszego lockdownu i tuż po nim oraz ich obecność w przestrzeni online w ubiegłym roku. Punktem wyjścia do rozmowy były raporty: „W poszukiwaniu strategii. Działania instytucji teatralnych w czasie pandemii. Raport z badania prowadzonego z osobami kierującymi instytucjami teatralnymi w Polsce” (autorzy: Marek Krajewski, Maciej Frąckowiak, we współpracy z: Kamilem Pietrowiakiem, Waldemarem Rapiorem i Janiną Zakrzewską) oraz „Obecność teatrów w przestrzeni online” (autorzy: Anna Buchner, Katarzyna Fereniec-Błońska, Katarzyna Kalinowska, Maria Wierzbicka).
Dziś publikujemy efekty prac zespołu pod kierownictwem prof. Doroty Ilczuk – ekonomistki i teoretyczki zarządzania w kulturze, jednej z twórczyń nowej dyscypliny naukowej: ekonomiki kultury. Raport przyniósł odpowiedzi na pytania między innymi o to, jak artystki i artyści teatru radzili sobie na różnych etapach pandemii, gdzie szukali pomocy, w jakim stopniu lockdown wpłynął na ich samopoczucie, zdrowie psychiczne oraz plany. W badaniu wzięło udział 749 osób z całej Polski, a przyjęta metodologia pozwoliła zebrać dane reprezentatywne dla całej populacji artystów i artystek teatru w Polsce.
W najbliższy czwartek (godz. 18:00) zapraszamy na drugą (z pięciu) dyskusję dotyczącą zrealizowanych badań. W rozmowie „Wierzę, że teatry przetrwają, są ludziom potrzebne. O artystkach i artystach teatru w pandemii”, prowadzonej w oparciu o wymieniony wyżej raport, wezmą udział reprezentanci zespołu badawczego: Dorota Ilczuk, Anna Karpińska, Ziemowit Socha. Poprowadzi ją Paweł Płoski – teatrolog, badacz polityki kulturalnej i organizacji teatru.
Transmisję webinaru przeprowadzimy na facebookowym fanpage’u Instytutu Teatralnego, nagranie będzie dostępne także na kanale IT w serwisie YouTube oraz na naszej stronie internetowej.
RAPORT:
„Artystki i artyści teatru w czasie COVID-19. Dopóki jawi się przede mną premiera, będę walczyć. Raport z badań” | Dorota Ilczuk we współpracy z: Anną Karpińską, Emilią Cholewicką, Ewą Gruszką-Dobrzyńską, Kubą Piwowarem i Ziemowitem Sochą.
Badanie zrealizowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.
Artystki i artyści teatru w czasie COVID-19
Głównym celem badania było przeanalizowanie wpływu pandemii na sytuację zawodową, materialną i społeczną osób twórczo i zawodowo związanych z teatrem. Zespół badawczy liczył 10 osób, a kierowała nim prof. Dorota Ilczuk.
W realizowanym na przełomie października i listopada 2020 badaniu wzięło udział 749 osób z całej Polski. Z tej grupy dla 541 ankietowanych zarobki uzyskiwane z pracy w teatrze stanowiły główne źródło dochodu. Co istotne, przyjęta metodologia pozwoliła zebrać dane reprezentatywne (dające prawo do uogólniania uzyskanych wyników na całą populację artystów i artystek teatru w Polsce).
Wśród najważniejszych wniosków z badania na pierwszy plan wysuwa się pogłębione przez pandemię problemy i tak nie najlepszej kondycji finansowej oraz sytuacji mieszkaniowej artystek i artystów teatru. Aż 92 proc. z nich wskazało, że pandemia wpłynęła negatywnie na poziom ich zarobków. Największa grupa badanych (32 proc.) przyznała, że aby się utrzymać, musi korzystać ze wsparcia finansowego bliskich. Niemal co trzecia osoba (30 proc.) nie posiada jakichkolwiek oszczędności, mniej więcej tyle samo badanych deklaruje, że ich oszczędności pozwoliłyby na przeżycie maksymalnie trzech miesięcy. Niespełna 40 proc. respondentek i respondentów wynajmuje dom lub mieszkanie, spora grupa obciążona jest kredytami, w tym ok. 30 proc. kredytem hipotecznym. Autorzy badania, analizując średnie miesięczne zarobki ankietowanych przed pandemią oraz w trakcie pandemii, odnotowali ich drastyczny spadek – o więcej niż połowę – w każdej grupie zawodowej. Najmocniej odczuli to aktorzy scen muzycznych, którzy zadeklarowali zarobki o 77 proc. niższe w porównaniu do tych przed pandemią (scenografowie – spadek o 66 proc., reżyserzy o 64 proc.).
Artystki i artyści teatru w Polsce oceniają swoją sytuację zawodową jako złą lub bardzo złą (ok. 70 proc.). Co ciekawe i symptomatyczne „bardzo dobrze” postrzega ją zaledwie 3-4 proc. badanych w młodszych grupach wiekowych. W grupie powyżej 54 roku życia takiej odpowiedzi nie wskazała ani jedna osoba. Dodatkowo autorzy raportu zauważyli „wyraźny spadek liczby zawieranych umów”, co dotyka przede wszystkim „freelancerów” – największa liczba rozwiązanych umów to właśnie umowy zlecenie (56%), umowy o dzieło (39%) oraz umowy kontraktowe (23%).
W dużej mierze to właśnie przywołane wyżej czynniki wpłynęły na pogorszenie się kondycji psychicznej badanych i wzrost niepokoju. W pierwszej fazie (wiosenny lockdown) odczuwało go 69 proc. ankietowanych. Nastroje poprawiły się nieco w etapie wychodzenia z zamknięcia i „odmrażania” gospodarki (maj-czerwiec), kiedy o niepokoju mówiło 43 proc. osób, a wyraźny spadek (do 28 proc.) przyniosły wakacje i względnie niskie liczby ujawnianych przypadków nowych zakażeń. Trwało to jednak krótko, bo już we wrześniu na skutek zagrożenia drugą falą pandemii, nastąpiło tąpnięcie nastrojów, a niepokój zaczęło wyrażać aż 82 proc. artystek i artystów. W kraju wdrażano już wtedy kolejne programy wsparcia, które miały pomóc twórcom przetrwać kryzysy.
Aż 94 proc. ankietowanych oczekuje pilnego stworzenia strategii dla swojej grupy zawodowej na okres wyjścia z pandemii, a jako miejsce jej opracowania wskazuje w pierwszej kolejności Ministerstwo Kultury Dziedzictwa Narodowego i Sportu (45 proc.) oraz związki zawodowe (15 proc.).
Analizując wyniki badania widać wyraźnie, że nawet znoszenie obostrzeń sanitarnych i powrót do grania dla „żywej” publiczności nie spowodowały u zdecydowanej większości twórców teatralnych poczucia „powrotu do normalności”. Troje na czworo z nich (74 proc.) uznało, że nie udało im się powrócić do pracy w wymiarze godzin sprzed pandemii. Dwie trzecie artystek i artystów chce przygotować się na podobne sytuacje w przyszłości, ale wielu z nich nie wie jeszcze jak skutecznie zrealizować ten plan. Najczęściej wskazywaną metodą przygotowującą na przyszłe problemy jest… zmiana branży lub zawodu (wypowiedzi ankietowanych przytaczane w badaniu: „Nie mam już żadnych planów i nie widzę w ogóle sensu ich tworzenia. Zupełnie przestałam wiązać moją przyszłość z teatrem”; „Pandemia pokazała kruchość całego systemu. Obecnie staram się kierować swoje poczynania i plany zawodowe na przeżycie”).
Raport z badania kończy otwarte i nieobligatoryjne (mimo to odpowiedzi na nie udzieliła zdecydowana większość ankietowanych) pytanie dotyczące planów zawodowych respondentek i respondentów oraz jakościowa analiza ich odpowiedzi. Jednym z najczęściej pojawiających się słów było słowo „brak” w kontekście braku: perspektyw (twórczych, rozwojowych, życiowych), możliwości realizacji planów, stabilności, premier/spektakli, środków do funkcjonowania. Wiele wypowiedzi wyraża także wielkie zniechęcenie, zrezygnowanie i trudności.
„Sytuacja artystek i artystów w Polsce powoli przestaje być niedostatecznie monitorowana i analizowana, a wyniki badań mogą być wykorzystywane do budowania systemu wsparcia, uwzględniającego specyfikę zawodów artystycznych. Wdzięczni jesteśmy osobom, które upowszechniały informację o badaniu, a przede wszystkim naszym respondentom, Artystkom i Artystom teatru, którzy wzięli udział w badaniu. Cytatem z jednej z wypowiedzi (Dopóki jawi się przede mną kolejna premiera, będę walczyć – przyp. red.), stanowiącym podtytuł raportu, staraliśmy się oddać ich trudną sytuację, ale też postawę, którą przyjmują w niespokojnym czasie pandemii COVID-19” – piszą autorki i autorzy badania.
