9 grudnia 2020 roku mija 100 lat od światowej prapremiery „Dybuka” Szymona An-skiego. Z tej okazji Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego we współpracy z instytucjami zajmującymi się upowszechnianiem sztuki żydowskiej stworzył program wydarzeń towarzyszących rocznicy. W ramach projektu „DYBUK na stulecie” w dniach 8-9 grudnia odbędzie się między innymi premiera online instalacji VR-owej w reżyserii Pawła Passiniego, pokaz spektaklu – także online – „Babie lato” Adi Weinberg oraz międzynarodowe seminarium poświęcone twórczości Szymona An-skiego i rozmowa reżyserów wokół scenicznych dziejów dramatu. Zaplanowano także publikację – dotychczas uznawanego za zaginione – tłumaczenia „Dybuka”.
Prapremiera „Dybuka” w wykonaniu zespołu Trupy Wileńskiej oraz reżyserii Dawida Hermana odbyła się w grudniowy wieczór 1920 w warszawskim Teatrze Elizeum przy ulicy Karowej. Spektakl wystawiono w języku jidysz.
Wydarzenie to stanowi istotny moment w dziejach teatru żydowskiego nie tylko w Polsce. „Dybuk” zyskał z czasem miano „żydowskich Dziadów”, z drugiej zaś strony zaczęto mówić o „dybukizacji” teatru polskiego, co potwierdza duży wpływ tekstu na rodzimą scenę. Sztuka An-skiego, będąc ponadczasową opowieścią o miłości i śmierci, daje możliwość opowiedzenia o wzajemnym przenikaniu się kultur oraz o tym, jak to, co tradycyjne, potrafi wchodzić w dialog z tym, co nowoczesne.
W ramach programu „DYBUK na stulecie” Instytut Teatralny we współpracy z Teatrem Żydowskim im. Ester Rachel i Idy Kamińskich zorganizuje spotkanie inscenizatorów dramatu, w międzynarodowym gronie badaczy i twórców przypomnimy także tekst i sylwetkę autora oraz jednego z pierwszych tłumaczy sztuki na język polski – reżysera i dramaturga Marka Arnsztajna (Andrzeja Marka). Ważnym elementem upamiętnienia rocznicy prapremiery będzie publikacja zaginionego tłumaczenia „Dybuka” autorstwa wspomnianego reżysera, które stanowiło podstawę większości przedwojennych inscenizacji tej sztuki w polskim teatrze.
Ponadto w rocznicę prapremiery zaprezentowana zostanie instalacja teatralna Pawła Passiniego, wykorzystująca technologię VR – wideo immersyjne powstające przez 30 dni dzielące setną rocznicę śmierci Szymona An-skiego i setną rocznicę prapremiery jego najsłynniejszej sztuki. Widzów zaprosimy także na pokaz online spektaklu Adi Weinberg „Babie lato”, w którym razem z tancerką udamy się w podróż za głosem jej niewidomej babci Chai. Imię to posiada w języku hebrajskim kilka znaczeń. Dwa z nich to „żywa” i „żyła”. Tę dwoistość odnajdziemy także w „Dybuku”, którego podtytuł brzmi przecież „na pograniczu dwu światów”.
Upamiętnieniu rocznicy „Dybuka” towarzyszyć będzie także wirtualna wystawa, na której znajdą się między innymi archiwalne zdjęcia, programy, afisze oraz fragmenty zapisów wideo i filmów kontekstowych wokół dramatu. O scenicznych losach tekstu An-skiego w setną rocznicę pierwszego wystawienia przeczytacie także w listopadowych wydaniach miesięczników „Teatr” i „Dialog”. W pierwszym z wymienionych znalazły się teksty między innymi Jarosława Cymermana („Głos w sprawie wielości mikroświatów”), Pawła Passiniego („Błędne dusze”), Anny Kuligowskiej-Korzeniewskiej („Teatr zawsze grany”), Mariusza Grzegorzka („Droga do Dybuka”) i Moniki Krajewskiej („Pomiędzy światami. Wycinanki i kolaże inspirowane dramatem >>Dybuk<< Szymona An-skiego”). A w „Dialogu” recenzja autobiografii „matki teatru żydowskiego”, Ester Rachel Kamińskiej autorstwa Joanny Krakowskiej i przekrojowy tekst „Sto lat >>Dybuka<<” Kuligowskiej-Korzeniewskiej. W styczniu, w nowym numerze pisma „Scena”, o „Dybuku” mówić i pisać będą między innymi studenci Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza.
DYBUK na stulecie | PROGRAM
8 grudnia
g. 18:30 | ONLINE | „Between Two Worlds: Reflections on the Creation, Circulation, and Legacy of The Dybbuk on its 100th Anniversary”
Featuring scholars from the US, Poland, and Israel, this symposium invites reflections on The Dybbuk from a range of scholars whose own research and scholarship focuses on the context, creation, and circulation of the world famous play in its various manifestations. Please join us as each scholar briefly discusses elements of The Dybbuk formation and legacy. Time permitting, we will close with a short cross-panel discussion and Q&A. Presenting scholars include Ruthie Abeliovich, Debra Caplan, Agata Dąbrowska, Nathaniel Deutsch, Agnieszka Legutko, Diego Rotman, and Michael Steinlauf.
Host: Rachel Merrill Moss (moderatorka); Northwestern University (Illinois, USA)
Guests:
Diego Rotman (Hebrew University)
Ruthie Abeliovich (University of Haifa)
Nathaniel Deutsch (University of California)
Michael Steinlauf (Gratz College)
Agnieszka Legutko (Columbia University)
Debra Caplan (CUNY Baruch College)
g. 21:00 | ONLINE | Premiera online spektaklu „Babie lato” Adi Weinberg
Choreografia, taniec: Adi Weinberg
Dźwięk: Daniel Sapir
Muzyka: Deru; SeeFeel; Jerry Bock; Jacob Jacobs, Alexander Olshanetsky
Głos: Chaya Thorn
Kostiumy: Julia Kornacka
Laserowy system dźwięku wykorzystany w trakcie realizacji spektaklu: Michał Silski, Włodzimierz J. Zakrzewski
„Babie lato” to opowieść o przenikaniu się dwóch światów. Razem z tancerką udajemy się w podróż podążając za głosem jej niewidomej babci Chai. Imię to posiada w języku hebrajskim kilka znaczeń. Dwa z nich to „żywa” i „żyła”. Tę dwoistość odnajdziemy także w jej osobistej historii. W trakcie prac nad spektaklem oraz premiery w maju 2018 Chaja żyła bowiem jeszcze w Izraelu, ale jej wspomnienia, zarejestrowane podczas cyklu rozmów, dotyczyły dzieciństwa, które spędziła w przedwojennym polskim miasteczku.
W ciemności, w ślad za głosem bohaterki, artystka stara się uchwycić i zachować jej wizje, wrażenia z przeszłości, charakter i naturę, wplatając w nie swoje przeżycia i wątki związane z decyzją o przeprowadzce do Polski u schyłku lata 2017. Jak w tytułowym obrazie Józefa Chełmońskiego towarzyszy nam nastrój kończącej się pory roku, metaforycznie związany tu z procesem życiowych zmian i odchodzenia w przeszłość. Realistyczny pejzaż przywodzi również na myśl znany artystce z barwnych, naturalistycznych opowieści Chai, obraz życia w polskim sztetlu i jego wiejskich okolicach.
Krok po kroku, w rytm kolejnych wyobrażeń, ciało tancerki staje się pośrednikiem oraz narzędziem dla głosów przeszłości i przemieszcza się pomiędzy tym, co minione a tym, co dzisiejsze. Stajemy się świadkami wędrówki dusz niczym w opowieściach żydowskiego folkloru, kabale czy chasydzkiego mistycyzmu. Poprzez dźwięk i ruch artystka próbuje przywrócić do życia osoby, miejsca, tradycje i nieistniejący już świat.
9 grudnia
g. 17.00 | ONLINE | Panel „Dybuk dzisiaj czytany” z udziałem polskich realizatorów „Dybuka”
gospodarze wieczoru: prof. Anna Kuligowska -Korzeniewska, Gołda Tencer (dyrektor Teatru Żydowskiego, Jarosław Cymerman (zastępca dyrektora ds. programowych Instytutu Teatralnego)
goście: Aneta Adamska, Marcin Bortkiewicz, Artur Pałyga, Paweł Passini, Anna Smolar, Małgorzata Sporek-Czyżewska, Wojciech Szroeder.
g. 20:00 | ONLINE | Pokaz instalacji VR, inspirowanej „Dybukiem” w reżyserii Pawła Passiniego
„Cwiszen… / Na pograniczu światów – homage dla Szymona An-skiego”
Wideo immersyjne powstające przez 30 dni dzielące setną rocznicę śmierci Szymona An-skiego i setną rocznicę prapremiery jego sztuki. Nawiązując do ekspedycji, która przyniosła ogrom podań i opowieści z żydowskich sztetli, reżyser zabiera widzów do swojego sztetla – świata po-żydowskiej pustki, z którego – jak sam podkreśla – pochodzi. Zdefragmentowane, przetasowane przez pandemię obrazy stanowią próbę rozmowy z An-skim, a być może także rozmowy ze śmiercią, śpiewaniem w pustce, pomiędzy dwoma światami.
neTTheatre – Teatr w Sieci Powiązań
Stowarzyszenie Artystów „BLISKI WSCHÓD”
Twórcy: Paweł Passini, Aleksandra Konarska, Daniel Słomiński,
Wykonawcy: Ilona Janyst, Anna Puzio, Mariusz Bonaszewski, Paweł Janyst, Wojciech Kaproń, Piotr Michalczuk
Projekt zrealizowany dzięki wsparciu Ambasady Amerykańskiej
_____
Program „DYBUK na stulecie” sfinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.
English
“Centenary of the DYBBUK” programme on the anniversary of the world premiere of An-ski’s play
On 9 December 2020 we celebrate the centenary the world premiere of “The Dybbuk” by Szymon An-ski. On this occasion, the Zbigniew Raszewski Theatre Institute in Warsaw together with institutions promoting Jewish art has created a programme of events to accompany the anniversary. As part of the project, on 8-9 December, there will be an online premiere of a VR installation directed by Paweł Passini, an online performance of “Babie Lato” [Indian Summer] by Adi Weinberg, and an international seminar devoted to the work of Szymon An-ski and a discussion of theatre directors about the stage history of the drama. We are also planning to publish a previously considered lost translation of “The Dybbuk.”
On a December evening in 1920, the world premiere of “The Dybbuk” performed by Vilna Troupe and directed by David Herman took place at the Elizeum Theatre in Karowa Street in Warsaw. The performance was staged in Yiddish.
This event is an important moment in the history of Jewish theatre, in Poland and beyond. Over time, “The Dybbuk” became known as “Jewish Forefathers’ Eve”, and some commentators spoke about the “dybukkisation” of Polish Theatre, confirming the great influence of the play on Polish stage. An-ski’s play, a timeless story about love and death, affords an opportunity to talk about the interpenetration of cultures and how tradition can enter into dialogue with modernity.
As part of the “Centenary of the DYBBUK” programme, the Theatre Institute in cooperation with the Ester Rachel and Ida Kamiński Jewish Theatre will organize a meeting of theatrical producers and – in an international group of researchers and authors – we will remember the text and figure of the author and one of the first translators of the play into Polish – the director and playwright, Marek Arnsztajn (Andrzej Marek). An important element of celebrating the anniversary of the world premiere will be the publication of the lost translation of “The Dybbuk” by the aforementioned director – the basis of the majority of pre-war stagings of the play in Polish theatres.
On the anniversary of the world premiere, we will also present a theatrical installation by Paweł Passini will be presented – an immersive VR video produced over the course of thirty days that separate the centenary of Szymon An-ski’s death and the centenary of the world premiere of his most famous play. We will also invite viewers to an online show of Adi Weinberg’s play “Babie Lato” [Indian Summer], in which, together with the dancer, we will go on a journey following the voice of her blind grandmother, Chaia. This name has several meanings in Hebrew and two of them are “alive” and “lived”. This duality is also present in “The Dybbuk”, the subtitle of which is “between two worlds.”
The commemoration of the anniversary of “The Dybbuk” will also be accompanied by a virtual exhibition devoted to the theatrical fates of this text. It will include, among others, archival photos, theatre programmes and posters, as well as fragments of videos and films related to the play.
Centenary of the DYBBUK | PROGRAMME
8 December
18:30 | ONLINE | International seminar dedicated to An-ski and “The Dybbuk” in the world theatre (language: English)
Featuring scholars from the US, Poland, and Israel, this symposium invites reflections on The Dybbuk from a range of scholars whose own research and scholarship focuses on the context, creation, and circulation of the world famous play in its various manifestations. Please join us as each scholar briefly discusses elements of The Dybbuk formation and legacy. Time permitting, we will close with a short cross-panel discussion and Q&A. Presenting scholars include Ruthie Abeliovich, Debra Caplan, Agata Dąbrowska, Nathaniel Deutsch, Agnieszka Legutko, Diego Rotman, and Michael Steinlauf.
Host: Rachel Merrill Moss (moderator); Northwestern University (Illinois, USA)
Guests:
Diego Rotman (Hebrew University)
Ruthie Abeliovich (University of Haifa)
Nathaniel Deutsch (University of California)
Michael Steinlauf (Gratz College)
Agnieszka Legutko (Columbia University)
Debra Caplan (CUNY Baruch College)
21:00 | ONLINE | Online premiere of the play “Babie Lato” [Indian Summer] by Adi Weiberg
Choreography, dance: Adi Weinberg
Sound: Daniel Sapir
Music: Deru; SeeFeel; Jerry Bock; Jacob Jacobs, Alexander Olshanetsky
Voice: Chaya Thorn
Costumes: Julia Kornacka
The laser sound system used during the performance: Michał Silski, Włodzimierz J. Zakrzewski
“Babie Lato” is a story about the interpenetration of two worlds. Together with the dancer we go on a journey following the voice of her blind grandmother Chaja. This name has several meanings in Hebrew; two of them are “alive” and “lived”. We can also see this duality in her personal history. During the work on the performance and the premiere in May 2018, Chaja was still alive and in Israel, but her memories, recorded during a series of interviews, concerned her childhood – Chaja lived and grew up in a pre-war Polish town.
In the dark, following the protagonist’s voice, the artist tries to capture and preserve her visions, feelings from the past, her character and nature, weaving into them her own experiences and themes related to the decision to move to Poland at the end of summer 2017. As in Józef Chełmoński’s painting that bears the same title, we are accompanied by a certain mood related to the end of a season, metaphorically linked with the process of life changes and things and people passing into the past. The realist landscape also brings to mind the image of life in the Polish shtetl and its rural surroundings, known to the artist from colourful, naturalistic stories told by Chaja.
Little by little, to the rhythm of sequential imaginings, the dancer’s body becomes a go-between and instrument for the voices of the past, moving between the past and the present. Thus, we witness the journey of souls, as in Jewish folklore tale, Kabbalah or Hasidic mysticism. Through sound and movement, the artist attempts to bring back the dead and places, traditions and a world that no longer exists.
9 December
18.00 | ONLINE | “Reading Dybbuk today” panel with the participation of Polish producers of “The Dybbuk”
Hosts: prof. Anna Kuligowska-Korzeniewska, Gołda Tencer (director of the Jewish Theatre, Jarosław Cymerman (deputy programme director of the Theatre Institute)
Guests: Aneta Adamska, Marcin Bortkiewicz, Artur Pałyga, Paweł Passini, Anna Smolar, Małgorzata Sporek-Czyżewska, Wojciech Szroeder, Janusz Wiśniewski.
20:00 | ONLINE | A VR installation show inspired by “The Dybbuk” directed by Paweł Passini
“Cwiszen … / Between two worlds – tribute to An-ski”
An immersive VR video produced over the course of thirty days that separate the centenary of An-ski’s death and the centenary of the world premiere of his most famous play. Referring to the ethnographic expedition that brought numerous stories and tales from Jewish shtetls, the director takes viewers to his shtetl – the world of post-Jewish void, from which – as he himself emphasizes – he came from. The defragmented images, rearranged by the pandemic, are an attempt to communicate with An-ski, and perhaps also to speak with Death, singing in the void between two worlds.
neTTheatre – Teatr w Sieci Powiązań
„BLISKI WSCHÓD” Artists Association
Creators: Paweł Passini, Aleksandra Konarska, Daniel Słomiński,
Performers: Ilona Janyst, Anna Puzio, Mariusz Bonaszewski, Paweł Janyst, Wojciech Kaproń, Piotr Michalczuk
The project was realized thanks to the support of the American Embassy
_____
Centenary of the DYBBUK programme was financed by the Ministry of Culture, National Heritage and Sport as part of the multi-annual programme NIEPODLEGŁA 2017-2022.
